İnsanlar yaşadıkça çevrelerini anlamlandırmaya devam ederler. Yaşadığımız bölgenin avantaj ve dezavantajlarını bilmemiz bizi o çevreye daha kolay uyum ve fayda sağlamaya sebep olmaktadır. En basit örneği olarak çevremizin bitki örtüsü, doğal kaynakları, toprağın ve suyun verimliliği yaşam kalitemiz üzerinde etkilidir. Tarım toplumuna geçildiğinden bu yana süren binlerce yıllık süreç bizlerin çevremizden maksimum düzeyde faydalanmamıza dönüşmüştür. Maksimum faydayı almaya çalışırken artan çevresel sorunlar eskiden büyük problemlere yol açmaz iken günümüzde çevre kirliliğinin artışı insan yaşamını etkilemeye başlamıştır. Doğal kaynakların bilinçsiz bir şekilde kullanılması, toprağın, suyun ve bitki örtüsünün tahrip edilmesi, giderek artan nüfus sonucunda büyük kentlerin ve sanayilerin kurulması çevreyi olumsuz etkilemeye başlamıştır.
Çevreyi korumaya yönelik birçok dernek ve vakıf (Örn; ÇEVKO, TEMA, Greenpeace vb.) artık daha aktif sorumluluklar almış ve günümüzde ‘çevre okuryazarlığı’ diye bir terimin doğmasına olanak sağlamıştır. Çevre okuryazarlığınn tanımı, çevrenin ve ekosistemin görece sağlığını anlayan, yorumlayan, korumaya ve sağlığı bozulmuş çevresel sistemin sağlığına geri kazanmasına yardımcı olan bireyi ve onun eylemlerini kapsamaktadır (Roth, 1992).
Çevremizi korumak ve bizimle beraber yaşatmak için her insanın üzerine bir sorumluluk düşmektedir. Bu sorumluluklardan öncelikli olanları çevreyi anlamaya başlamak ve yorumlamaktır. İnsanlar çevresel sorunların çözümüne katkıda bulunabilecekleri gibi sorunların büyümesine de sebep olabilirler. Üstün zekalı çocukların gelişimlerine bakıldığında ise, bu çocukların akranlarına oranla çevresel konulara daha fazla ilgi gösterdiği ve karşılaştığı problemlere yaratıcı çözüm yolları bulma konusunda potansiyellerinin oldukları görülmektedir (Çağlar, 1972; Piechowski, 1997). Clark (1992) ve Cullingford (1996), üstün zekalı bireylerin çevre ve çevresel sorunlarla ilgili eğitim aldıklarında sorunların çözümüne daha fazla ilgi gösterdiklerini ve aynı zamanda sorunlar karşısında kaygılarının arttığını bulmuşlardır. Üstün zekalı çocuklar iyi bir çevre eğitimi aldıklarında ‘çevre okuryazarı’ ve ‘çevre koruyucusu’ gibi roller üstlenebilir ve bu alanda kendi sosyal becerilerini geliştirebilirler (Esen, 2011). Yapılan araştırmalara göre üstün yetenekli çocukların akranlarına oranla çevreye yönelik daha yüksek olumlu davranış ve tutumlar gösterdiği, çevreye akranlarına oranla daha fazla ilgi ve merak duydukları, sorumluluk almaya yönelik akranlarına oranla daha fazla atılgan oldukları, lider olarak çevre koruma organizasyonlarında aktif rol aldıkları bulgulanmıştır (Aydın ve diğ., 2011; DiEnno ve Hilton, 2005; Uğulu, 2013; Clark, 1992; Cullingford, 1996; Çağlar, 1972; Moltzen, 1996; Sontay ve ark., 2014).
Bilinçli ve öncül çevreci üstün zekalı çocuklar yetiştirmenin önemi ülkemiz ve dünyamız için son derece önemlidir. Çevre okuryazarı olabilmek için üstün zekalı çocuklara çevre eğitimi vermeli, okullarında ve sosyal alanlarında çevreyi korumaya yönelik projelere katılmayı desteklemeyi veya proje üretmesine yardımcı olmayı sağlayabilirsiniz. Kendi yaş grubunda akranlarına liderlik edebileceği çevresel davranışları arttırmaya yönelik doğa gezisi, çevre koruma yarışmaları, çevre sorunları ile ilgili sahneler (tiyatro vb.) canlandırmalarına yardımcı olabilir, onları teşvik edebilirsiniz. Winocur ve Maurer (1991), üstün çocukların çevre eğitimi aldıklarında daha başarılı eleştirel düşünme becerileri geliştirebileceğini bulgulamışlardır.
Özetleyecek olursak, çevre ve çevrenin sağlığı insan yaşamı için oldukça önemlidir. Nüfusun, kentleşmenin ve sanayinin artması ile küresel çevre problemleri giderek artmaktadır. Çevre sağlığını korumak adına kurulan vakıflar çevreye zarar gelmesini önlemeye yönelik iktisadi ve idari çalışmalar yapmaktadır. Günümüzde ortaya çıkan ‘çevre okuyazar’ terimi, çevreyi anlayan, yorumlayan ve sağlığını geri kazanması ve/veya sağlığını koruması için çalışan bireylere söylenmektedir. Üstün zekalı çocukların çevreye ne kadar ilgi duydukları birçok çalışma ile ortaya konmuştur. Üstün zekalı çocuklar nitelikli bir çevre eğitimi aldıklarında ise, çevresel sorunlara olan ilgileri arttığı gibi çözüme yönelik düşünce ve projelerinin de arttığı gözlenmiştir. Üstün zekalı çocuklarda çevre bilinci oluşturmak ve akranlarına liderlik etmesi için çeşitli bilgilendirici ve eğlendirici etkinliklere katılmasının ve/veya kendisinin bu tarz grup ve etkinlikler oluşturmasının desteklenmesi gerekmektedir. Bu konuyla ilgili olarak her hafta bir tane çevresel sorunu belirleyip; sorunu sınıflandırma, soruna sebep olan faktörler ve sorunun nasıl ortadan kalkabileceğine yönelik düşünce egzersizleri yapabilir hatta bunları projelere dönüştürebilirsiniz.
M. Türkay NOGRATLI
Klinik Psikolog / Psikoterapist
Kaynaklar;
Aydın, F., Coşkun, M., Kaya, H., & Erdönmez, İ. (2011). Gifted students’ attitudes towards environment: A case study from turkey. African Journal of Agricultural Research, 6(7), 1876-1883.
Clark, B. (1992). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at school (4th ed.). New York: Merrill.
Cullingford, C. (1996). Children’s attitudes to the environment. In C. Black well & G. I. Harris (Eds.), Environmental issues in education (pp. 14–17). Aldershot, VT: Ashgate.
Çağlar, D. (1972). Üstün Zekâlı Çocukların Özellikleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara, 5(3), 95 – 110.
DiEnno, C. M., & Hilton, S. C. (2005). High school students’ knowledge, attitudes and levels of enjoyment of an environmental education unit on nonnative plants. The Journal of Environmental Education, 37(1), 13-25.
Esen, T. (2011). Üstün yetenekli öğrencilerin çevreye yönelik bilgi ve tutumlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Moltzen, R. (1996). Characteristics of gifted children. In D. McAlpine & R. Moltzen (Eds.), Gifted and talented: New zealand perspectives (pp. 43-61). Palmerston North: Dunmore Press.
Piechowski, M. M. (1997). Emotional giftedness: The measure of intrapersonal intelligence. InN. Colangelo & G. A. Davis (Eds.) Handbook of GiftedEducation (2nd ed.) (pp. 366-381). Boston: Allyn & Bacon.
Roth, C. E. (1992). Environmental literacy: Its roots, evolution and directions in the 1990s. Columbus, OH: ERIC Clearinghouse for Science, Mathematics, and Environmental Education.
Sontay, G., Gökdere, M., Usta, E. (2014). A Comparative Investigation of Environmental Behaviors of Gifted Students and Their Peers. Turkish Journal of Giftedness and Education 4;(2), 90-106.
Uğulu, İ. (2013). Üstün zekalı/yetenekli öğrenciler ile normal gelişim gösteren öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının karşılaştırılması. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 1-14.
Winocur, S. L., & Maurer, P. A. (1991). Critical thinking and gifted students: Using impact to improve teaching and learning. In N. Colangelo & G. Davis (Eds.), Handbook of Gifted Education (pp. 308–317). Boston: Allyn & Bacon.