Aşırı Uyarılma: Polonyalı psikolog, psikiyatr ve hekim Kazimierz Dąbrowski tarafından önerilen teoridir. Bazı bireylerin beş alanda abartılı duyarlılık, farkındalık ve yoğunluk gösterdiğini söyler. Bu alanlar: psikomotor, duyusal, zihinsel, duygusal ve hayalgücü.
Bağımsız Çalışma: Öğretmenin veya kolaylaştırıcının rehber olarak yol gösterdiği öz yönlendirmeli öğrenme stratejisidir. Öğrenci genelde ilgi duyduğu alanındaki belirli bir konuda, kendi öğrenme sürecini tasarlamada ve yönetmede çok daha aktif rol oynar.
Başarı Testleri: Öğrencilerin çoğunlukla belirli alanlarda ne öğrendiklerini ölçmek üzere tasarlanan testlerdir.
Beklenenden Düşük Başarı: Öğrencinin performansı ile öğrencinin potansiyeli veya yapabilme yeteneği arasındaki çok üst düzey farklılıktır.
Beyin Fırtınası: Yaratıcı birçok fikir üretmek için kullanılan, doğru veya yanlış cevapların olmadığı, hiçbir fikrin eleştirilmediği aktivitedir. Etkili beyin fırtınası düşüncelerin akıcılığı ve esnekliği ile karakterize edilir.
Bireysel Eğitim Planı: Özel ihtiyaçları bulunan öğrenciler için özel eğitim hizmetlerinin çerçevesini çizen dokümandır. Genel sınıflarda ihtiyaç duyulan uyarlamaları, ilave özel programları veya hizmetleri içerir.
Bloom Taksonomisi: 1965’te Benjamin Bloom tarafından geliştirilen taksonomi, özel yetenekli öğrenciler için müfredat geliştirmede genelde kullanılır. Öğrenmenin, temelden ileri seviyelere altı ayrı basamağı vardır. Bu seviyeler orijinalinde bilgi, anlama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmedir. Taksonomi daha sonra 21.yüzyıl becerilerine göre güncellenmiştir: hatırlama, anlama, uygulama, analiz etme, değerlendirme ve yaratma.
BTMM (STEM): Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik başlıklarının kısaltmasıdır. BTMM müfredatı, bu alanlardaki öğrenci ilgisini ve potansiyelini geliştirmenin yoludur. Bazı araştırmacılar sanatı da bu gruba dahil eder (STEAM-BTMSM)
Çekme Programı: Öğrenciyi, okul zamanında genel sınıftan özel bir program için alan bir programdır.
Çeşitlilik: Bireyler veya gruplar arasında etnisiteye, ırka, sosyoekonomik statüye, cinsiyete, istisnai özelliklere, lisana, dini inanca ve coğrafi bölgeye dayalı farklılıklardır.
Değerlendirme Yönergesi (Rubrik): Değerlendirme kriterlerinden ve bu kriterleri tamamlama seviyelerinden oluşan çizelgedir. Belirli kriterlere göre standart değerlendirme yapmayı, derecelendirmeyi daha basit ve daha şeffaf yapmaya imkân verir.
Desenkronizasyon: Genelde özel yeteneklilerde görülen zekâsal, duygusal ve fiziksel gelişim veya ilerleme değerlerindeki kıyaslanamaz değerleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
Dosya Kayıtları (Portfolyo): Özel yeteneklilerin geleneksel ölçümlerine alternatif veya tamamlayıcı olarak öğrencinin zamanla biriken çalışma dosyaları, başarısının ve ilerlemesinin belirlenmesine yardımcı olabilir. Dosya kayıtlarının bileşenleri, standart bir listeden oluşturulmaz.
Duyuşsal Müfredat: Kişisel/sosyal farkındalık ve ayarlama üzerine odaklanan müfredattır; değerler, tutumlar ve şahsiyet çalışmaları içerir. Bazen sosyal-duyuşsal müfredat olarak kullanılır.
Esnek Gruplama: Uygun şekilde zorlayıcı ders almaları için öğrencilerin kendi arasında gruplandığı eğitim stratejisidir. Doğru esnek gruplama, kursun içeriğine bağlı olarak öğrencinin değişik gruplara girip çıkmasına izin verir. Gruplama yeteneğe, bedene ve/veya ilgiye göre belirlenebilir.
Eş Zamanlı veya Çifte Kayıt: Çoğu zaman üniversite kursları alan, genelde de üniversite dersi alan öğrencilere karşılık gelir. Eş Zamanlı veya Çifte Kayıt, lise öğrencilerinin daha geniş yelpazede akademik ve teknik kurslardan faydalanmasını, üniversite eğitiminde zamandan ve paradan tasarrufu, etkin öğrenmenin teşvikini, üniversiteye girişin ve mezuniyetin artışını sağlar. Bu terim lise kursları alan ortaokul öğrencileri için de kullanılır.
Farklılaştırma: Derste, öğrencinin benzersiz ihtiyaçlarını karşılamak için içerik, hız ve/veya çıktıya göre müfredatı ve eğitimi uyarlamadır.
Farklılaştırılmış Değerlendirme: Müfredattaki ve/veya eğitimdeki farklılaştırmayı yansıtacak şekilde değerlendirmenin çeşitlendirilmesidir. Farklılaştırılmış Değerlendirme, öğrenciler kendi öğrenmelerinde farklılıklar deneyimlerken değerlendirmede de farklılıklar deneyimlemeleri gerektiğine işaret eder. Örneğin özel yetenekli öğrenciler, yetenek seviyelerini veya başarılarını doğru değerlendiren sınıf üzeri seviyede testlere ihtiyaç duyar.
Farklılaştırılmış Eğitim: Dersi, her bir öğrencinin uygun seviyede zorlanacağı şekilde yapılandırmanın çoklu yollarıdır. Öğrenci merkezlilik; ön değerlendirmeye dayalı olan planlı ödevler ve dersler; esnek gruplama, materyal, kaynak ve hız gibi özellikleri içerebilir.
Farklılaştırılmış Müfredat: İçeriğin, süreçlerin ve kavramların ileri düzey öğrencilere uygun daha yüksek beklentileri karşılayacak şekilde adaptasyonudur. Müfredat hızlandırma, komplekslik, derinlik, zorlama ve yaratıcılık üzerinden farklılaştırılabilir.
Gelecek Nesil Bilim Standartları: Bir öğrencinin her bir sınıfın sonunda ve mezuniyette neleri bilmesi ve neleri yapabilmesi gerektiğini açıklayan, evrensel ölçekte 2013’te önerilen akademik standartlar listesidir. Öğrencilerin üniversitede ve kariyerlerinde başarılı olabilmeleri için gereken bilgi ve becerileri edinmesine yardımcı olmaya vurgu yapmaktadır.
Gerçek Değerlendirme: Öğrencinin öğrenmesini öğrenci ödev dosyaları, performansı, yerinde gözlemler üzerinden veya yazılı ödev-test gibi daha geleneksel ölçümlerle müştereken değerlendirmedir. Süreçler, gerçek yaşam görevlerine benzeyen araçlarla öğrencilerin değerlendirilmesini mümkün kılar.
Heterojen Gruplama: Farklı yetenekteki veya hazırlık düzeyindeki öğrencileri karıştırarak gruplamaktır. Bir öğretmenin öğrenci ihtiyaçları ve hazırlık düzeyleri açısından çok geniş yelpazedeki öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamasının beklendiği sınıflardan biridir. Kaynaştırma veya kaynaştırıcı sınıf olarak da adlandırılır.
Hızlandırma: Normalden daha hızlı ya da daha genç öğrencilerle eğitim yürütme stratejisidir. Sınıf atlatma veya konu hızlandırma vasıtasıyla yürütülür.
Homojen Gruplama: Öğrencileri ihtiyaçlarına, yeteneklerine veya ilgilerine göre gruplamadır. Homojen sınıflarda öğrenciler arasında farklılıklar olsa da bu gruplamanın amacı, öğrenci hazırlık düzeyi veya öğretmenin yöneleceği ihtiyaçlar aralığını daraltmaktır.
Hüner Gelişimi: Özel yetenekli ve becerili öğrencilere yönelik geliştirilen, onların ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayan, yaşam başarısını destekleyen, toplumun zenginleşmesine katkı yapmalarını sağlayan program, müfredat ve hizmetlerdir. Okullar, öğrencilerin belirli yeteneklerdeki üstünlüklerini tespit eder ve bu yeteneklerle ilgili eğitim hizmetlerine odaklanır.
Hüner Arayışı: Yüksek potansiyelli öğrencileri tespit etmek ve onların çeşitli okul dışı aktvitelere katılmasına imkan vermek için seviye dışı testleri (genelde SAT-Skolastik Yetenek Testi veya ACT-Amerikan Üniversite Testi vb.) kullanan özel bir programdır. Cumartesi veya yaz kursları veya uzaktan öğretim programları şeklinde uygulananlar vardır.
İki Kere İstisnâî: Hem özel yetenekli hem de engelli öğrenciler için kullanılır. Bu öğrenciler çifte istisnaya sahip ya da öğrenme zorluğu çeken özel yetenekli olarak da adlandırılır. DEHB'liveya otizmli özel yetenekli öğrenciler için de kullanılır.
İleri Seviye Programlarına Yerleştirme: Yüksek öğretim kurumlarınca koyulan kriterleri karşılayan kursları veren liselerin bulunduğu ve Üniversite Kurulu tarafından geliştirilen bir programdır. Çoğu örnekte belirli alanlardaki İleri Seviye Programlarına Yerleştirme sınavı ile üniversiteye girişe hak kazanılır (giriş puanları üniversitelere göre farklılık gösterir). İleri Seviye Programlarına Yerleştirme Öncesi programı, öğrencilere ileri seviye kurslarına hazırlık imkanı sağlamaktadır. İleri Seviye Programlarına Yerleştirme kursu ile özel yetenek programı aynı şeyler değildir.
Kaynaştırma Sınıfı: Değişken yetenek seviyelerindeki öğrencileri barındıran sınıftır. Heterojen Gruplama’ya bakınız.
Kriter Referanslı Test: Başka öğrencilerin performans değerlerine bakmaksızın bir öğrencinin bilginin bütününe kendi hakimiyetini veya kendi belirli becerilerini öğrencinin test performansıyla kıyaslayan bir değerlendirmedir.
Kültür ve Dil Açısından Farklı Öğrenci: Türkçe’yi ikinci dil olarak öğrenenler, düşük sosyoekonomik topluluklar dahil çeşitli sosyal çevrelerden gelen öğrencilerdir. Bu öğrenciler genelde üstün yetenekliler programlarında yetersiz temsil edilenler olarak dikkate alınır. Bazen de kültürel, ekonomik ve lisan açısından farklı öğrenci olarak da adlandırılır.
Küme Gruplama: Genel heterojen sınıflarda özel yetenekli çocuklara yönelik grup görevlendirmesidir. Benzer ihtiyaçlar, yetenekler veya ilgi alanları sergileyen beş veya altı öğrenci aynı sınıfta kümelenir. Böylece öğretmen, ileri düzeyde öğrenen bir veya iki öğrenci için ödev farklılaştırması yapmak yerine bu işlemi çok daha etkin yapar hale gelir.
Mentör/Akıl Hocası: Benzeri kariyerde ilerleyen veya o alanda çalışmaya niyetli bir öğrenci ile uzmanlık bilgilerini paylaşan bir topluluk üyesidir.
Mıknatıs Okul: Dünyada matematik, bilim, teknoloji veya performans sanatları gibi belirli alana odaklanan kamu okulu programıdır. Mıknatıs okullar özel yeteneklilerin belirli ihtiyaçlarını karşılamak için kurulmuştur.
Müfredat Sıkıştırma: Öğretmene, hangi öğrencilerin halihazırda öğrenme çıktılarının çoğuna veya tamamına hakim olduğunu tespit ederek müfredatı ayarlamasına izin veren; daha zorlayıcı ve öğrencinin zamanını daha üretken kullanmasını sağlayan aktiviteleri veya yerleştirme talimatlarını içeren bir tekniktir.
Norm Referanslı Test: Bireyin sonuçlarını, aynı değerlendirmeye giren büyük grupların (norm grup olarak adlandırılır) sonuçları ile kıyaslayan değerlendirmedir. Standart Yetenek Testi, Temel Beceri Testleri örnektir.
Ortak Ana Standartlar: Bir öğrencinin her sınıfta ve mezuniyette neleri bilmesi ve yapabilmesi gerektiğini açıklayan, Pisa testlerinde ölçülen ve 2013’te önerilen, Matematik ve Türk Dil sanatları/edebî kültürdeki akademik standartlardır.
Öğrenme Tarzı/Öğrenme Tercihleri: Eğitim hedefleri taksonomisinde tanımlı üç öğrenme alanındaki yeni bilgileri işleyen ve etkişime giren bireylerin tercih ettiği yöntem(ler)dir. Üç alan: bilişsel (bilgi), psikomotor (beceri) ve duyuşsal (tutum). Bir bireyin öğrenme tercihi/öğrenme tarzı en iyi şekilde nasıl öğrendiğidir.
Önyargı: Önyargı, sadece teknik açıdan yetersiz nicel değerlendirmelerle ortaya çıkmaz; öğretmenin düşük beklentileri, kişiye ait tanımlamalar, güçlü yönlerden ziyade eksikliklere odaklanma gibi tanılama süreçlerindeki engellerden de kaynaklanır.
Özel Öğrenme Güçlükleri: Okumayı, yazmayı, dinlemeyi, konuşmayı, muhakemeyi, hesaplamayı, duyusal işleyişi, hafızayı etkileyen geniş bir yelpazedeki bozukluklar için kullanılır.
Özel Yetenekli ve Hünerli Öğrenciler: Zekâ, yaratıcılık, sanatçılık veya liderlik kapasitesi gibi alanlarda veya belirli akademik alanlarda yüksek başarı kapasitesi belirtisi gösteren; bu kapasiteleri tam olarak geliştirmek için normal okullar tarafından sağlanmayan hizmetlere ve aktivitelere ihtiyaç duyan öğrenci, çocuk veya gençtir.
Pozitif Davranış Müdahalesi ve Desteği (PDMD): Önemli davranış değişiklikleri gerçekleştirmek için kullanılan sistemlere karşılık gelen genel bir terimdir. PDMD, kendine zarar vermede ve saldırganlıkta aşırılık gösteren, belirgin engelliliğe sahip öğrencilere yönelik alternatif bir müdahale olarak geliştirilmiştir (Durrand & Carr 1985). PDMD yeni bir davranış teorisi değildir, ancak kaliteli öğretme ve öğrenmeye imkan sağlayan etkili ortamları tasarlamada okul yeteneğini artıran, davranışa dayalı sistem yaklaşımıdır.
Probleme Dayalı Öğrenme: Araştırmayı, karar vermeyi, yaratıcı ve eleştirel düşünceyi kullanarak gerçek dünya sorunlarını, kompleks veya açık uçlu problemleri çözmedeki öğrenci becerisini ve benzeri 21.yüzyıl becerilerini sorgulayan bir müfredat ve eğitim modelidir.
Riskli: Ekonomik, duygusal veya akademik ihtiyaçları karşılanmayan öğrencilere veya yetenek tanımaya veya geliştirmeye bariyer olarak hizmet etmeye, bunun sonucunda da onları düşük başarı veya yok sayma tehlikesine atmaya karşılık gelen terimdir.
Sorumluluk/Hesap Verebilirlik: Öğrenciler, öğretmenler, idareciler ve diğer okul personelinin eğitim çıktılarından sorumlu tutulmasıdır.
Sosyal-Duygusal İhtiyaçlar: Özel yetenekli ve becerili öğrenciler öz farkındalığa, duygulara, kendilerinin veya başkalarının beklentilerine, adalete, ahlaki yargılara veya diğergamlığa karşı abartılı veya olağandışı duyarlılık içeren duyuşsal ihtiyaçlar sergiler. Bu alanda çalışan danışmanlar mükemmeliyetçilik, depresyon, düşük benlik kavramı veya beklenenden düşük başarı gibi hususları hedefleyebilir.
Tanılama/Teşhis: Özel yetenekliler programları veya ileri programlar için öğrenci seçimini yapma sürecidir. Genelde zekâ ve benzeri testlerle yürütülür. Çoğu araştırmacı tanılamada çoklu yöntemlere vurgu yapar. Öğretmen, aile, akran adaylıkları veya öğrenci çalışma dosyaları gibi gerçek değerlendirmeler sürece dahil edilir.
Teknik Yeterlilik: Bu terim bir değerlendirme aracının psikometrik özelliklerine karşılık gelir. Teknik yeterliliğe sahip araçlar, tanımlı amaç için geçerlilik; tutarlı sonuçlar için güvenilirlik gösterir. Önyargıyı asgariye indirir, genel nüfus üzerinde norm teşkil eder.
Teleskop: Aynı miktarda materyali veya aynı sayıda aktiviteyi daha az süreye sığdırmak, dolayısı ile özel yetenekli öğrencilerin ilgisine, ihtiyaçlarına ve hazırlık seviyelerine uygun zenginleştirme aktiviteleri ve projeleri için daha fazla süre ayırmaktır.
Türk Dili Öğrenenler: Türkçe’yi ilave bir dil olarak öğrenen öğrencilerdir. Üstün yetenekliler eğitimini programlarken, bu öğrencilerin gerektiği şekilde tespitine özel hassasiyet gösterilmelidir.
Tepkiye Müdahale: Özellikle engelli öğrenciler başta olmak üzere farklı eğitim ihtiyaçlarına sahip öğrencileri tespit etmek ve onlara hizmet vermek için kullanılan genel bir eğitim yöntemidir.
Uluslararası Diploma Programı (IB): Öğrencilerin üniversite kredisi tamamlamasını sağlayan iddialı bir üniversite öncesi programdır. Başka kültürleri ve farklı bakış açılarını anlamaya ve eleştirel düşünceye vurgu yapar. Programın sonunda, dünya çapında üniversitelere girişe imkan veren bir diploma verilir. Bu programa ilk ve ortaokul öğrencileri de yeni dahil edilmiştir.
Uzaktan Öğretim :Öğrencinin kendi bölgesinden/evinden uzakta (genellikle internet üzerinden) bulunan farklı bir okuldan veya öğretmenden ders almasıdır. Online lise, online açık öğretim kursları, üniversitelerin ikili kredi kursları veya yetenek araştırma programları tarafından verilen kurslar şeklinde olabilir.
Yaratıcılık: Yeni, sıra dışı veya eşsiz fikirler geliştirme prosesidir. Özel yetenekli olmanın özel bir bileşenidir.
Yatkınlık: Bazı becerileri sergilemede mükemmele yatkınlıktır.
Yatkınlık Testi: Belirli bir alanda bir öğrencinin gelecekteki performansını tahmine yönelik testtir. Skolastik Yetenek Testi (SAT) bir örnektir.
Yetenek Gruplama: Gözlemlenen davranışlara veya performansa dayalı olarak benzer yeteneğe veya başarı seviyesine sahip öğrencilerin aynı sınıfa veya gruba yerleştirilmesidir. Yetenek gruplama izleme ile aynı anlama gelmez.
Zekâ: Öğrenme, muhakeme etme ve problem çözme yeteneğidir. Doğuştan gelen bir özellik olduğu veya çevre ile etkileşim sonucu sonradan geliştirilebilir olduğu üzerinde tartışmalar vardır. Çoğu araştırmacı her ikisinin kombinasyonu olduğuna inanır.
Zekâ Katsayısı (IQ): Zekânın sayısal karşılığıdır. IQ, zekâ testinden elde edilen zekâ yaşının gerçek yaşa bölümünün 100 ile çarpılmasıyla bulunur. Geleneksel olarak ortalama IQ 100 olarak kabul edilir.
Zenginleştirme: Mevcut müfredata ilave yapma veya müfredatın ötesine geçme aktiviteleridir. Sınıfta veya çekme programı türünden ayrı bir ortamda yapılabilir.
Derleyen;
Önder AVCI
Matematik Öğretmeni
TÜZDEV
Comments