Akademik ve sosyal hayatın herhangi bir noktasında başarılı olmanın en kritik anahtarlarından bir tanesi dikkat düzeyi ve sürekliliğidir. Eğer uğraştığınız etkinliğe yeterli düzeyde dikkatinizi vererek tamamlamamışsanız o işte eksiklikler ve hatalar gözle görülür bir şekilde kendisini belli edecektir. Bu durum ne kadar sık gerçekleşirse, hayatınızın her alanında kendini pekiştiren bir döngüye dönüşecek ve sürekli başarısız olduğunuzu düşünmenize ve motivasyonunuzu kaybetmenize yol açacaktır. Motivasyon kaybından kaynaklı başarısız olduğunuz düşüncesi sizi daha stresli, kaygılı ve mutsuz hissettirecektir. Dikkatin, yoğun ve sürekliliğini sağlamış olduğunuz durumlarda ise başarabilme inancınız pekişecek ve bu da daha olumlu duygular hissetmenize sebebiyet verecektir.
Kısa bir girişten sonra dikkatin nasıl tanımlandığını açıklayalım; Dikkat, belirli bir işe veya gün içerisinde karşılaşılan herhangi bir probleme gerektiği kadar, gerekli süre zarfında odaklanabilmek, odağı sabitleyebilmek demektir. Dikkat hem akademik hem sosyal alanlarla işlerinizi tamamlayabilmeniz için gereklidir. Dikkatinizi toplayamadığınız durumlarda akademik olarak gerekli başarıya ulaşamadığınız gibi sosyal becerilerde de istenilen işlevleri yerine getirmede güçlük yaşayabilirsiniz. Bu yüzden dikkatinizi vermeden yeterli öğrenme ve gelişmeyi tamamlayamazsınız.
Nörologların 1990’ların başlarında dikkat üzerine ortaya attıkları belirli modeller vardır. Bu modeller doğrultusunda dikkati; bölünmüş dikkat, basit dikkat, sürekli dikkat ve seçici dikkat olarak dörde ayırabiliriz.
Bölünmüş dikkat, iki ya da daha fazla uyarana aynı anda odaklanabilme durumudur. Örnek olarak alışverişte ürün fiyatlarına bakarken bir yandan telefonla konuşmak ya da yemek hazırlarken aynı anda televizyonu izlemek diyebiliriz.
Basit dikkat, kişinin günlük hayatının içinde sıklıkla karşısına çıkan dikkat türüdür. Gördüğümüzü algıladığınız ancak çok önem vermediğiniz, bir değişiklik olursa hemen ilginizi çekecek dikkat türüdür diyebiliriz. Buna örnek olarak her gün yürüdüğünüz yolda alış veriş yaptığınız dükkanın tabelası değişmişse bunu hemen fark edebilme durumudur.
Sürekli dikkat, dış çevreden gelen uyarana verdiğimizi tepkiyi ara vermeden sürdürebilmedir. Ders çalışırken dikkatimizi dağıtmadan aynı konuya uzunca süre çalışabilmeniz sürekli dikkate örnektir.
Seçici dikkat, dış çevreden gelen birçok uyarana rağmen algınızın bir uyarıcıya dikkatini vermesi ve diğer uyarıcı arka planda tutmasıdır. Kalabalıkta ilginizi çeken bir kelime ya da isminizi duyduğunuzda orayı dinlemeye başlamanız buna örnek olarak verilebilir.
Dikkat süresi kişiden kişiye göre değişir. Bu yüzden kendi ideal dikkat sürenizi alıştırmalar yaparak kendiniz fark edebilirsiniz. Dikkatiniz dağıldığında ya da dikkat eşiği sürenizi aştığınızı fark ettiğinizde uğraştığınız işe kısa bir ara verip zihninizi dinlendirip tekrar kaldığınız yerden devam edebilirsiniz. Bu süreleri kendinize göre ideal bir şekilde ayarladığınızda uğraşlarınızda ki performansın yükseleceğini fark edeceksiniz. Dikkatinizi toplayamadığınız durumlarda; uğraştığınız işi eksik ya da hatalı olabileceği gibi uzunca bir zamanınızı alacaktır. Zamanınızın çoğunu o işe ayırmak bir yerden sonra canınızı sıkacak ve yapmak istemeyecek durumuna kadar getirecektir. Böyle durumlar o iş size daha fazla yük olacak ve bu süreç kısır bir döngüye dönüşecektir. Bir hedef belirleyip kendi ideal dikkat sürenizi ayırıp o sürede tam performansını ortaya koyabilirseniz uğraştığınız iş yükü azalacak ve sizi daha olumlu duygular hissetmenize sevk edecektir.
Peki dikkat ve konsantrasyonumuzu güçlendirmek için başlangıç adımları olarak neler yapılabilir?
- Zihninizi ve Bedeninizi Düzenli Besleyin
- Zihninizi Sakinleştirin
- Dikkat ve Konsantrasyon Hakkında Farkındalık Kazanın
- Zamanınızı Nasıl Kullandığınızın Farkında Olun
- İlkelerinizi ve Hedeflerinizi Belirleyin
- Hedeflerinizi Görünür Hale Getirin
- İradenizi Arttırın
- Endişelerinizi Bir Kenara Bırakın,
- Çalışma Ortamınızı Düzenleyin,
- Her Seferinde Tek Bir Şeye Odaklanın ve Görevi Tamamlamaya Çalışın
- Dikkatiniz Dağıldığında Yeniden Toplamaya Çalışın
- Mola Verin
- Değerlendirme Yapın
Zihninizi ve Bedeninizi Düzenli Besleyin; karmaşık düşüncelerden arınmış duru bir zihin, düzenli uyku ve düzenli beslenme dikkat ve konsantrasyon için önemlidir.
Zihninizi Sakinleştirin; Fırtınalı bir zihinde düşünceleri toplamak ve işe yoğunlaşmak oldukça güçtür. Verimli çalışmak istiyorsanız işe başlamadan önce zihninizi sakinleştirecek aktivitelerde bulunun.
Dikkat ve Konsantrasyon Hakkında Farkındalık Kazanın; Bu konu hakkında okumalar-araştırmalar yapın. Bilincinde olarak bir hedefi başarmaya çalışmak size o yolculukta yardımcı olacaktır.
İlkelerinizi ve Hedeflerinizi Belirleyin; Eğer amacınızı net ve ayrıntılı olarak planlarsanız başlayacağınız işe daha motivasyonu ve konsantrasyonu yüksek bir şekilde başlayabilirsiniz. Hedeflerinizi gerçekçi ve yapabileceğinize inandığınız düzlemde tutun. Yapamayacağınız ya da gerçekçi olmayan hedefler sizi olumsuz bir ruh haline sokacak ve bu da dikkatini toplamada güçlük çekmenize yol açacaktır.
Hedeflerinizi Görünür Hale Getirin; Hedeflerinizi kendinize tekrar edin ya da görünür bir yerde tutup ara ara bakın. Hedeflerinizi hatırlamanız motivasyon ve dikkatinizi arttıracaktır.
İradenizi Arttırın; Çıktığınız yolda hedefe ulaşmak için ara basamaklar çıkmanız gerekiyorsa ve bunları planladığınız gibi gerçekleştirebiliyorsanız kendinizi takdir edin. İnsanın kendini takdir etmesi fikri biraz garip gelebilir ancak bir işi iyi yaptığınızda ve kendinizi takdir ettiğinizde nasıl bir ruh haline gireceğinizi deneyebilirsiniz. Genellikle bu sonuç sizin motivasyonunuzu arttırmaya ve daha hevesli olmanıza yol açacaktır.
Endişelerinizi Bir Kenara Bırakın; Duygularımız bizden ayrı düşünülemez. Bu yüzden duygularınızın da farkında olarak çalışmalarınızı yürütün. Bir işle uğraşırken zaman zaman yorulabilir, yapamayacağınızı düşünebilir ve umutsuzluğa kapılabilirsiniz. Ancak bu durumu değiştirmek yine sizin elinizde. Böyle hissettiğiniz durumlarda kendi motivasyon cümlelerinizi keşfedip kendinize söyleyebilir ya da bu yazıda yazılan örneklerden yardım alabilirsiniz.
Çalışma Ortamınızı Düzenleyin; Çalışma ortamınızın temiz, düzenli, havalandırması yapılmış ve dikkatinizi dağıtacak nesnelerden arındırılmış olması sizin işinize daha konsantre olmanıza yardımcı olacaktır.
Her Seferinde Tek Bir Şeye Odaklanın ve Görevi Tamamlamaya Çalışın; Eğer aynı anda birden fazla işi bitirmek için çaba sarf ederseniz, fazlasıyla yorulacak ve bütün işlerin hepsini bitirememiş olacaksınız. Bu yüzden öncelik sıranızı belirleyip işlerinizi kademeli olarak planlarsanız o işleri bitirebildiğinizi görecek ve hepsini yapabilecek zamana sahip olduğunuzu görebileceksiniz.
Dikkatiniz Dağıldığında Yeniden Toplamaya Çalışın; Aktif işinizi yaparken dikkatiniz dağılabilir, bu normaldir. Eğer dikkatinizin dağıldığını fark ederseniz dikkatinizi yeniden toplamak için gayret edin veya yazıda ki diğer tekniklerden birini deneyin.
Mola Verin; Dikkatinizin dağıldığı ve dikkatinizi yeniden toplayamadığınız durumlarda bir ara verin sonra tekrar çalışmayı deneyin.
Değerlendirme Yapın; Her şeyi planladığınız gibi çalışıp çalışmanız bittikten sonra o işin verimliliğini değerlendirin. Plana sadık kalıp sonucun verimli olduğunu düşünüyorsanız bundan sonraki planlamalarınızı onu referans alarak hayata geçirebilirsiniz. Uğraştığınız işin verimliliği sizi tatmin etmiyorsa “Nasıl olsaydı daha verimli olabilirdi?” diye kendinize sorup tekrar planlama yapın ve bundan sonraki süreçlerde de bu yöntemi izleyin.
Unutmayın her kişinin dikkat düzeyi ve süresi farklıdır. Bu sebeple kendiniz için en ideal zamanı yine siz kendiniz belirleyin ve en yüksek verimi almaya çalışın. Dikkat ve konsantrasyonunuz yüksek olduğu uğraşlar size daha kolay gelecek ve planlı bir şekilde çalışıp yapabildiğinizi görmek motivasyonunuzu arttıracaktır. Dikkat seviyenizi yükseltip verimli sonuçlar aldığınız takdirde başarının kapısı sizler için aralanmaya başlayacaktır.
M. Türkay NOGRATLI
Klinik Psikolog